Οι εξελίξεις στην «Κιβωτό του Κόσμου» φέρνουν στο προσκήνιο το θεσμικό πλαίσιο που υπάρχει σε σχέση με τις δομές που υπάρχουν για την παιδική προστασία, την αναδοχή, τα ιδρύματα και τους σχετικούς ελέγχους. Η ανάγκη περαιτέρω εκσυγχρονισμού και δημιουργίας των ασφαλιστικών δικλείδων που θα προστατεύουν τις πιο ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, όπως είναι τα παιδιά, έρχεται πάλι στο προσκήνιο.
Ας δούμε, τι ισχύει σήμερα, σε μια σειρά από κομβικής σημασίας πρωτοβουλίες κοινωνικού χαρακτήρα:
- Αναδοχή και υιοθεσία.
- Δημιουργήθηκε το Ενιαίο Εθνικό Μητρώο και η ψηφιοποιημένη πλατφόρμα gr. Στην ίδια πλατφόρμα γίνεται η αυτόματη αντιστοίχιση παιδιών με υποψήφιους θετούς και αναδόχους γονείς.
- Ολοκληρώθηκε η καταγραφή σχεδόν 2.000 παιδιών από 80 και πλέον δομές παιδικής προστασίας σε ένα κοινό Εθνικό Μητρώο.
- Ξεκίνησε και ολοκληρώθηκε εν μέσω πανδημίας η κατάρτιση 130 δημόσιων λειτουργών σε όλη την Ελλάδα για την εκπαίδευση υποψήφιων γονιών.
- Δημιουργήθηκε η ψηφιακή πλατφόρμα www.paidi.gov.gr, μέσω της οποίας παρέχεται ενημέρωση ανά τρίμηνο σχετικά με την εξέλιξη των αναδοχών/υιοθεσιών (πόσα παιδιά υπάρχουν στα ιδρύματα, πόσα παιδιά είναι για αναδοχή/υιοθεσία, φύλο, ηλικία, αριθμό αιτήσεων για αναδοχή/υιοθεσία κ.λπ.).
- Ήδη 1.006 παιδιά έχουν βγει από τα ιδρύματα και έχουν τοποθετηθεί σε ανάδοχες/θετές οικογένειες.
- Διευρύνθηκαν τα ηλικιακά όρια για όσους επιθυμούν να γίνουν ανάδοχοι, από 25 έως και 75 ετών (από 30-60 που ήταν πριν).
- Θεσμοθετήθηκε το επίδομα αναδοχής. Έτσι, άρχισε να καταβάλλεται από τον Ιούνιο 2021, οικονομική ενίσχυση στους νέους ανάδοχους αλλά και στους ήδη υφιστάμενους. Το επίδομα ξεκινά από 325 ευρώ για παιδιά τυπικής ανάπτυξης και μπορεί να φτάσει μέχρι τα 1.200 ευρώ για παιδιά με αναπηρίες και ανάλογα με τον βαθμό αναπηρίας τους. Σκοπός είναι η ενίσχυση του θεσμού της αναδοχής, έτσι ώστε όλα τα παιδιά να μεγαλώνουν σε μια οικογένεια και όχι σε ιδρύματα.
- Υλοποιήθηκε πανελλαδική καμπάνια ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των πολιτών για το θεσμό της αναδοχής, σε συνεργασία με την UNICEF. Στο πλαίσιο της καμπάνιας, δημιουργήθηκε το παραμύθι «Η Μεγάλη περιπέτεια του Μίλτου», με σκοπό την προώθηση του θεσμού της αναδοχής.
- Επιπρόσθετα, πλέον ανάδοχος γονέας μπορεί να γίνει κάθε πολίτης ως μονογονέας, κάθε έγγαμο ζευγάρι και κάθε ζευγάρι που έχει σύμφωνο συμβίωσης, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη το φύλο, η θρησκεία και η σεξουαλική ταυτότητα.
- Οι άνθρωποι που ζουν με HIV ή Ηπατίτιδα Β απέκτησαν πλέον το δικαίωμα να γίνονται ανάδοχοι ή θετοί γονείς, ενώ τέθηκαν και οι αναγκαίες δικλίδες.
- Για την προώθηση της αναδοχής των παιδιών με αναπηρία προβλέπεται η έναρξη προγράμματος επαγγελματικής αναδοχής και έχει εγκριθεί σχετική πρόταση στο Ταμείο Ανάκαμψης. Πρόκειται για την τοποθέτηση ανηλίκων, με σοβαρή αναπηρία (άνω του 67%) ή / και σοβαρές ψυχικές διαταραχές, στη φροντίδα επαγγελματιών αναδόχων.
- Εποπτεία των μονάδων κοινωνικής προστασίας.
Ο έλεγχος και η εποπτεία των μονάδων παιδικής προστασίας ανήκει στις Περιφέρειες μέσω του θεσμού του Κοινωνικού Συμβούλου (ΚΣ), ο οποίος θεσπίστηκε με τον Ν. 2345/1995. Ως ΚΣ αναλαμβάνει Κοινωνικός Λειτουργός ή άλλος κοινωνικός επιστήμονας της Περιφέρειας, με αρμοδιότητα να εποπτεύει τους φορείς παροχής υπηρεσιών κοινωνικής φροντίδας (σε παιδιά, άτομα με αναπηρία, ηλικιωμένους κ.λπ). Προβλεπόταν μόνον ότι ασκεί επίβλεψη και συνεχή παρακολούθηση των υπηρεσιών. Με τους νόμους 4837/2021 και 4954/2022, αναμορφώθηκε ο θεσμός, ώστε να γίνει πιο αποτελεσματικός ως εξής:
- Λόγω της παρατηρούμενης υποστελέχωσης των Περιφερειών, προβλέφθηκε η δυνατότητα να αναλαμβάνουν ως Κοινωνικοί Σύμβουλοι και υπάλληλοι των Δήμων ή νομικών προσώπων αυτών.
- Ορίστηκε η υποχρέωση να πραγματοποιεί αυτοψίες και μάλιστα τουλάχιστον ανά εξάμηνο, συντάσσοντας σχετική έκθεση.
- Δόθηκε στον ΚΣ δικαίωμα πρόσβασης στα αρχεία του φορέα και σε ατομικούς φακέλους.
- Δόθηκε στον Υπουργό δυνατότητα να παραγγέλνει αυτοψίες.
- Ορίστηκε υποχρεωτικώς η διενέργεια παράλληλου ελέγχου από ΚΣ άλλων Περιφερειών, προκειμένου να μην εμφιλοχωρούν σχέσεις τοπικής εξάρτησης μεταξύ ΚΣ και φορέων.
- Κυρώσεις για παραβάσεις. Με το Ν. 4921/2022 αναμορφώθηκε το πλαίσιο των κυρώσεων σε περίπτωση λειτουργίας δομών χωρίς άδεια, σε περίπτωση παραβίασης των κανόνων λειτουργίας τους, σε περίπτωση παραβάσεων που δεν εξασφαλίζουν ανεκτό επίπεδο φιλοξενίας των ωφελουμένων ή σε περίπτωση παραβάσεων που υποβαθμίζουν σημαντικά την εύρυθμη λειτουργία τους. Ειδικότερα, επικαιροποιήθηκαν τα χρηματικά πρόστιμα, προβλέφθηκαν ποινικές κυρώσεις για τους υπευθύνους λειτουργίας των φορέων, ενώ προβλέφθηκε και η δυνατότητα προσωρινής αντικατάστασης της διοίκησης του φορέα από το εποπτεύον Υπουργείο.
- Πρόληψη και αντιμετώπιση κακοποίησης ανηλίκων. Με το ν. 4837/2021 θεσπίστηκε για πρώτη φορά ο ορισμός της κακοποίησης και παραμέλησης ανηλίκων, ενώ προβλέφθηκαν δύο ειδικά μέτρα για την πρόληψη και αντιμετώπιση του φαινομένου:
- Θεσπίστηκε για κάθε νέα πρόσληψη η υποχρέωση υποβολής ποινικού μητρώου, που να αποδεικνύει ότι ο ενδιαφερόμενος δεν έχει καταδικαστεί ή δεν του έχει ασκηθεί ποινική δίωξη για αδικήματα, που τον καθιστούσαν ακατάλληλο για οποιαδήποτε εργασία σε χώρο με παιδιά. Η υποχρέωση αυτή αφορά σε όλες τις θέσεις του προσωπικού, ανεξάρτητα από το εάν έχουν άμεση ή έμμεση μόνο επαφή με τα παιδιά, ισχύει για όλα τα είδη συμβάσεων και επεκτείνεται και στους τυχόν εθελοντές που θα επιλέξει ο φορέας.
- Ορίζεται σε κάθε μονάδα φιλοξενίας παιδιών που εποπτεύει το Υπουργείο Εργασίας ο Υπεύθυνος Προστασίας Ανηλίκων. Είναι το πρόσωπο που γίνεται αποδέκτης των αναφορών κακοποίησης και αναλαμβάνει την ευθύνη να τις μεταβιβάζει άμεσα στις αρμόδιες εισαγγελικές αρχές. Ο Υπεύθυνος Προστασίας Ανηλίκων προστατεύεται με δικαστικό ή άλλο πειθαρχικό ακαταδίωκτο τόσο ο ίδιος όσο και τα μέλη του προσωπικού που αναφέρουν περιστατικά κακοποίησης. Ο Υπεύθυνος Προστασίας Ανηλίκων αναλαμβάνει επίσης την υποχρέωση να υποβάλλει σε ετήσια βάση κάθε αναφορά κακοποίησης στο Εθνικό Σύστημα Καταγραφής και Παρακολούθησης Αναφορών του ΕΚΚΑ με σκοπό τη συστηματική καταγραφή και επεξεργασία των δεδομένων που θα συμβάλλει στην περαιτέρω κατανόηση του φαινομένου και την συστηματοποίηση της αντιμετώπισής του.
- Αυστηροποίηση των προδιαγραφών για τις Μονάδες Παιδικής Προστασίας (ΜοΠΠ). Για πρώτη φορά ορίστηκαν το Μάιο του 2022 αυστηρές προδιαγραφές και σαφή κριτήρια ίδρυσης και λειτουργίας Μονάδων Παιδικής Προστασίας και Φροντίδας (ΜοΠΠ). Οι ΜοΠΠ ήταν οι μόνες κοινωνικές δομές οι οποίες παρέμεναν παντελώς αρρύθμιστες, χωρίς προδιαγραφές και κανόνες λειτουργίας. Μετά από δεκαετίες νομικού κενού εκδόθηκε η υπ’ αριθμ. 40494/2022 (ΦΕΚ 2302/Β/11-5-2022) υπουργικού απόφαση, η οποία επιδιώκει δύο κύριους σκοπούς: Πρώτον, τη ρύθμιση της λειτουργίας, στελέχωσης, κτιριολογικών προδιαγραφών, ελέγχου και εν τω συνόλω παρεχόμενων υπηρεσιών, ώστε η φροντίδα των παιδιών εντός δομών να είναι η βέλτιστη δυνατή. Δεύτερον, η λειτουργία των δομών να είναι προσανατολισμένη στο σκοπό της εύρεσης κατάλληλης οικογένειας για κάθε παιδί που στερείται την οικογένειά του. Ειδικότερα, η νέα υπουργική προβλέπει τα εξής:
- Θέσπιση νομικού πλαισίου προκειμένου όλες οι δομές να λάβουν άδεια λειτουργίας.
- Τοποθέτηση σε Μονάδα αφού έχει αποκλειστεί κάθε άλλη εναλλακτική οικογενειακού τύπου φροντίδα.
- Μέγιστη δυναμικότητα έως 20 παιδιά (με δυνατότητα υπέρβασης για να φιλοξενηθούν αδέλφια).
- Διαχωρισμός ηλικιακών ομάδων (νήπια 3-5, παιδιά 6-12, έφηβοι 13-18).
- Εγκατάσταση των Μονάδων εντός αστικού ιστού.
- Διαμόρφωση εσωτερικών χώρων κατά τρόπο ώστε να εξασφαλίζεται προσωπικός χώρος για τα παιδιά (χώροι ύπνου: έως 5 νήπια, έως 4 παιδιά, έως 2 έφηβοι).
- Στελέχωση με ελάχιστο εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό (ιδίως με κοινωνικούς λειτουργούς).
- Τήρηση και επικαιροποίηση όλων των βιβλίων και φακέλων των παιδιών (ΑΣΟΑ, ΑΣΦ), προκειμένου να καθίσταται ευχερέστερη η εξεύρεση οικογένειας για αναδοχή/υιοθεσία.
- Εξειδίκευση της εποπτείας για την επίβλεψη και παρακολούθηση των παρεχόμενων υπηρεσιών ως προς την ποιότητα και την επάρκειά τους.
Προθεσμία ενός έτους για συμμόρφωση των υφιστάμενων μονάδων και δυνατότητα (υπό προϋποθέσεις) συνέχισης λειτουργίας τους ακόμα και όταν είναι εκτός σχεδίου.
